Sonuçlarınız alışkanlıklarınızın gecikmeli ölçüsüdür
Finansal piyasalarda bulunmak istiyorsanız kazanmanız gereken birtakım alışkanlıklar bulunmaktadır. Bunlardan birincisi sıklıkla vurguladığım finansal okuryazarlıktır. Finansal okuryazarlığınızı geliştirmek için davranışsal iktisat, kitle psikolojisi, yatırımcı davranışları, finansal piyasalar üzere birçok mevzuda araştırmalar yapmalı, bol bol kitap okumalı, podcast dinlemeli ve ilgili bahislerde görüntüler izlemelisiniz. Bir öteki yazımda içeriklerden kısa özetler vererek ferdi yorumlarla birlikte tekliflerde bulunabilirim.
Finansal okuryazarlığınızı geliştirmeniz tek başına kâfi olmayacaktır. Bunun yanı sıra kendinizi teknik ve temel tahlil bağlamında da geliştirmeniz gerekmektedir. Teknik tahlil öğrenmeye yeni başlayan birçok kişi durmadan grafik çalışmaya ve denemeye devam etmek konusunda zorlandığını söz etmektedir. Bugünkü yazımda daha çok bu bahse odaklanmak istiyorum.
Zorlukları kabullenmekle başlayabilirsiniz
Bu duruma yol açan temel sebepler incelendiğinde kişinin kendi yetkinliğinin ne seviyede olduğundan emin olamaması, davranışlarının sonuçlarını çabucak görememesi, daima tıpkı hareketin tekrarlanmasının sıkıcı olması, kişinin hayatında farklı önceliklerinin bulunması, hayatını sürdürebilmesi ve gündelik gereksinimlerini karşılaması için belli ölçüde paraya muhtaçlık duyması ve süratli para kazanma isteği üzere birçok sebep sayılabilir. Bunların her biri de haklı sebepler olabilir ama yeniden de şayet finansal piyasalarda bulunmak ve yatırımcı yahut trader olmak istiyorsanız nizamlı olarak takip etmek zorunda olduğunuzu bilmeniz ve işe bu ön şartla başlamanız gerekmektedir. Bilhassa kripto piyasalarının 7/24 açık olduğu ve piyasaların farklı borsaların (İngiltere Borsası, Çin Borsası, ABD Borsası vs.) açılışından yahut kapanışından etkilendiği göz önünde bulundurulursa takip etmeniz gereken çok fazla faktör vardır. Yapmanız gereken birinci şey bu durumu ve zorlukları kabullenmek olacaktır (çünkü burası bu türlü bir yer).
Başarısızlıkla barışmak
İkinci kabul etmeniz gereken şey ise sürecin her vakit üst hakikat değil, tıpkı kalp ritmi üzere üst aşağı biçiminde olacağıdır. Alışkanlıklar tabiatı gereği rutine dönüştükçe daha az ilgi cazibeli ve tatmin edici hale gelmeye başlar. Bir müddet sonra birebir şeyi yapıp durmaktan sıkılırsınız. Daima motive olunabilen bir işte herkes çalışabilir lakin asıl fark yaratan şey, işe heyecan verici olmadığı vakitlerde da devam edebilmektir. Kusursuz olmanın tek yolu, tıpkı şeyi tekraren kere yapmaktan ve bunu sevebilmeyi öğrenmekten geçmektedir. Birçok başarılı beşere (Kobe Bryant, Cristiano Ronaldo, Henry Ford, Stephen King, Thomas Edison, Bruce Lee) baktığınızda tekraren defa başarısız da olsalar tekrarlamayı bırakmadıklarını ve başarısızlıkla barışılması, ondan faydalanılması gerektiğini vurguladıklarını görebilirsiniz.
Bu yazıyı yazarken Nilay Örnek’in Nasıl Olunur isimli podcastinde Harun Tekin kısmını dinliyordum. Mor ve Ötesi’nin solisti Harun Tekin de kendi muvaffakiyetini tekrar ve sürekliliğe bağlamakta, “Alıştırmak mükemmelleştirir” ideolojisine inandığını vurgulamaktaydı. Anlayabileceğiniz üzere hayatın her alanında profesyoneller programlarına bağlı kalıp tekrar ederken, amatörler ise hayatın ortaya girmesine müsaade verir ve az uğraşla muvaffakiyete ulaşabileceğine inanır. Bunu sağlamak ismine yazının devamında birtakım taktikler de vereceğim.
Denemekten diğer yol yok
Tekrarlama ve deneme ile ilgili James Clear’ın Atomik Alışkanlıklar kitabında bahsettiği bir kıssayı paylaşmak istiyorum. Florida Üniversitesi’nde profesörlük yapan Jerry Uelsmann birinci ders gününde sinema fotoğrafçılığı öğrencilerini iki kümeye ayırmıştır. Sınıfın sol tarafındaki herkesin “nicelik” kümesi (yani ürettikleri çalışmaların sayısına nazaran not alacaklar), sağ tarafındaki herkesin ise “nitelik” kümesi olacağını (yani ürettikleri tek bir çalışmanın kalitesine nazaran not alacaklar) söylemiştir. Devir sonunda ise en düzgün fotoğrafların “nicelik” kümesindeki şahıslar tarafından ortaya konduğunu görmüş ve bu duruma şaşırmıştır. James Clear’a nazaran bu durumda şaşılacak pek bir şey yoktur zira sol taraftaki öğrenciler periyot boyunca birçok fotoğraf çekmiş, farklı metotlar denemiş, kusurlarından ders çıkararak en yeterli fotoğraflara ulaşmıştır. Öte yandan “nitelik” kümesindeki bireyler ise çektikleri fotoğraf için spekülasyon yapmaktan öteye gidememişti. Hocalarını fotoğraflarının neden çok kaliteli olduğuna ikna etmeye çalışıyorlardı. Görebileceğimiz üzere ne kadar çok denersek o kadar öğrenmeye yatkın oluyoruz.
Benzer örneği kripto piyasalarında da görebilmekteyiz. Daima tekrar ve sayısız test konusunda en âlâ örnek olabilecek ve bunu sıklıkla tekrar eden Efloud’u temel alalım. Tweetlerine bakıldığında sırf tahlillerini atmakta ve planını açıklamaktadır. Sayısız sefer tekrar ettiği şeyi bir defa daha tekrar etmektedir. Öte yandan kripto fenomenlerinin birçoklarına baktığınızda ise “bilemedikleri/yanıldıkları” birçok şeyi haberlere, insider yatırımcılara, kripto para borsalarına ve manipülasyonlara dayandırmaktadır. Birçoğu tıpkı “nitelik” kümesindeki öğrenciler üzere spekülasyonlar yapmaktadır… Hasebiyle kendinize mazeretler bulmak ve para kaybetmek istemiyorsanız sıkılsanız da daima tekrar yapmak zorundasınız.
İyi alışkanlıkların bedeli şu anda, makus alışkanlıkların ise…
Kişileri daima grafik çalışmaktan (finans piyasalarına yönelik somut bir örnek olması açısından yazı boyunca grafik incelemeyi alışkanlık haline getirme davranışını ele alacağım) ve düzgün alışkanlıkları sürdürmekten alıkoyan bir diğer sebep, davranışın kendisi ile sonuçları ortasındaki vakit tutarsızlığıdır. “İyi alışkanlıklarınızın bedeli şu anda ödenir. Berbat alışkanlıklarınızın bedeli ise gelecekte.”
İnsan beyni yakın ve süratli mükafatları geciken ödüllere tercih edecek biçimde gelişmiştir. Birinci cetlerimiz günlerini önemli tehditlere karşılık vererek, bir sonraki öğününü arayarak ve hayatta kalmaya çalışarak geçiriyordu. Münasebetiyle süratli hazza yüksek kıymet biçmek daha adaptifti. Öte yandan birçok hareket için amaçlanan karşılıkları almak çok daha sonra gerçekleşmektedir. Örneğin para biriktiriyor ve yatırım yapıyorsunuz ama karşılığını (belki) yıllar sonra alabiliyorsunuz. Dopamin kısmında da anlattığımız üzere süratli ödüllendirilen davranışlar tekrarlanırken, çabucak cezalandırılan hareketlerden kaçınılır. Elde ettiğimiz deneyimler tatmin edici olduğunda o davranışı tekrarlama olasılığımız da artmaktadır. Bu nedenle bir alışkanlığın yer edebilmesi için azıcık bile olsa başarılı hissedilmelidir. Bununla ilgili örnek bir taktik verebilirim.
Ataş tekniği nedir?
James Clear’ın kitabında gördüğüm ve epeyce efektif bulduğum bir metot olan “ataş tekniği” ile hem mevcut ilerlemenizi görebiliyor hem de alışkanlığınızı görselleştirerek somut ve sayısal bir halde çerçevelendirmiş oluyorsunuz. Gereksiniminiz olan şey sırf biri boş, başkası 365 adet ataş ile dolu iki kavanozdan ibaret. Sonrasında ise kendinize bir davranış gayesi belirlemeniz gerekmektedir. “Her gün iki saat grafiklere çalışacağım” üzere spesifik, ölçülebilir, ulaşılabilir, gerçekçi ve vakte bağlı bir gaye oluşturabilirsiniz (Daha ayrıntılı okuma için SMART metodunu araştırabilirsiniz). Gün içerisinde maksadınızı gerçekleştirdikten sonra ise 365 ataşın bulunduğu kavanozdan başkasına bir adet ataş atmalısınız. Alışkanlığı oluşturmak ve tekrarlamayı bırakmamak için birkaç prosedürü birleştirebilirsiniz. Örneğin her ayın sonunda kavanozdaki ataşları sayıp yapmadığınız günler için kendinize tesirli bir ceza belirleyebilirsiniz. Şayet tüm ay belirlediğiniz davranış maksadını gerçekleştirirseniz bu noktada ataşlarınıza ek olarak kendinize ekstra bir ödül belirleyebilirsiniz.
Son olarak unutmayın ki “Sonuçlarınız, alışkanlıklarınızın gecikmeli ölçüsüdür.” Yeterli alışkanlıkları edinip makus alışkanlıkları bırakma sürecinde ilerleme kaydettiğinizi fark etmeniz epeyce değerlidir. Bir sonraki yazımda buna değineceğim.
