Kriptoda risk yönetimi nasıl yapılmalı?
Günümüzde artık tüm süreçler bir tuş kadar uzağımızda. Borsa hesabınıza para yatırmanız, hesabınızdan para çekmeniz, bir süreç için buyruk girmeniz, bir eseri satın almanız artık çok daha kolay ve ulaşılabilir. Bugünkü yazımda sanal ortamlardan yatırım yapmanın ve trade atmanın risklerini ve dikkat edilmesi gereken noktalarını gözlemlerimden, mentorluk yaptığım şahısların telaffuzlarından ve konuştuğum bireylerin deneyimlerinden hareketle değerlendireceğim.
Öncelikle şimdiye kadar kripto para borsalarına ne kadar para attığınızı düşünün. Tam fiyatına kadar hatırlıyor musunuz ya da o günün kuruyla kaç dolarlık bir paraya denk geliyordu? İrtibatta olduğum birçok kişi şimdiye kadar yatırım maksadıyla ne kadar para yatırdığını bilmediğini söz etti, herkes takribi bir fiyat söyledi ancak bundan emin olmadığını belirtti. Yatırım yapmaktan, risk ve portföy idaresinden bahsettiğimiz bir senaryoda kişinin parasının ne kadarını yatırım için ayırdığını bilmemesi epeyce makûs bir durum. Zira kârda yahut ziyanda olup olmadığını takip etmek hiçbir vakit tam manasıyla mümkün olmayacaktır. Elbette muazzam kârlar elde etmediğiniz ya da büsbütün kaybetmediğiniz sürece.
Kâr ziyan takibi yapmanın değeri
Bana nazaran şahıslar yatırdıkları parayı o günkü dolar kuruna kadar not almalılar zira bir mühlet sonra yaptığınız kâr yahut zararın kurdan ötürü mı yoksa nitekim de eserden ötürü mı olduğunu takip etmek güç olabiliyor. Yeniden emsal formda şahıslar çok büyük ziyanda olsalar dahi kur artığı için zarardaymış üzere hissetmeyebiliyor. Örneğin 1 doların 10 TL’ye karşılık geldiği periyodu düşünelim. 10 dolar düzeyinden 100 adet aldığınız bir coin (güncel kurla 10.000 TL yatırım yapmış oldunuz) 5 dolara düştüğünde yüzde 50 ziyan edersiniz ve 1000 dolarlık yatırımınız 500 dolara düşer. O sırada 1 dolar 20 TL düzeyine çıktığında ise 2x kar etmiş olursunuz (Aslında paranızın bedelini korumuş olursunuz). Son durumda aslında aldığınız eserden ötürü yüzde 50 ziyanda olmanıza karşın 10.000 TL’niz olacaktır zira kur artışı paranızın TL bazında tıpkı yerde kalmasını sağlamıştır ama alım gücü açısından baktığınızda ise yüzde 50’lik bir zararınız bulunmaktadır. İnsan beyni ziyanı ve aksilikleri sevmediğinden ötürü elinizde zararınızı yasallaştıracak güçlü bir neden ortaya çıkmıştır (Dolar almayıp yatırım yapmasaydım hala 10,000 TL’ye sahip olacaktım, hiçbir şey kaybetmedim). Münasebetiyle aşağıdaki üzere kolay bir tablo hazırlamak bile hem yatırdığınız parayı takip edebilmenizi hem risk idarenizi nitekim yapabilmenizi hem de kâr/zarar durumunuzu takip edebilmenizi sağlayacaktır.
Risk algınızı kaybetmeyin
Dikkat edilmesi gereken ikinci kıymetli nokta bireylerin canlı olarak tutmadıkları, elinde olmayan parayı risk etmelerinin daha kolay olmasıdır. Bilhassa kaldıraçlı süreçler alan şahıslarda sıklıkla karşılaştığımız durumlardan birisi bu şahısların paralarını kolay bir halde risk edebilmeleri ve bir nevi kumar oynamalarıdır. Tekrar emsal formda sahip olduğu parası uzun bir müddettir kripto borsalarda bekleyen şahısların de risk algısının düştüğü ve para güya kendilerinin değilmiş üzere davrandıkları (“O para yokmuş üzere davranıyorum, o parayı unuttum ben” üzere telaffuzları düşünebiliriz) görülmektedir. Nasıl ki sanal bahis ve kumarlarda bireyler birden tüm paralarını risk edebiliyorlarsa benzeri formda kripto borsalarında da tek tuşla tüm parayı yatırabilmek çok kolay olduğundan bireyler anlık bir dürtüyle süreç alabilmektedir. Elinizde 50,000 TL olduğunu hayal edin (Paranın fiyatı kimisine nazaran küçük kimisine nazaran büyük olabilir, daha küçük yahut büyük bir fiyat da hayal edebilirsiniz). Bu paranın hepsini bir diğerine süreç alması için verir miydiniz?
Borsa tercihi yaparken dikkati elden bırakmayın
Dikkat edilmesi gereken, hatta tahminen en kıymetli nokta ise yatırım yapmak için seçtiğiniz borsalardır. Yatırım yapacağınız borsayı yanlışsız seçmeniz hayli mühimdir zira borsanın batması, hacklenmesi, güvenlik problemleri yaşaması ya da kurucularının kaçması durumunda tüm birikiminizin bir günde yok olması mümkündür. Hepimizin bildiği üzere geçmişte bunun emsal örnekleri bulunmaktadır (Mt. Gox, FTX, QuadrigaCX, Thodex). Hasebiyle yatırım yaparken en çok değer vermeniz gereken şeylerden birisi yatırım yapmayı seçeceğiniz borsadır. Yatırım yapmadan evvel borsanın sahip olduğu likiditeye, itimat puanı sıralamasına, isminin geçtiği haberlere (Örneğin kara para haberleri mevcut mu, kullanıcılarına meseleler yaşatıyor mu?), politik olarak kendini konumlandırdığı noktaya (Örneğin bir periyot Binance borsasının Filistinli kullanıcıların hesaplarını dondurduğu söylentisi dolanıyordu), kullanıcı tecrübeleri ve yorumlarına bakabilirsiniz. Bir yatırımcı olarak ben borsa tercihimde de çoklukla birden fazla borsa ile çalışmaktayım. Bütçemi tek bir borsaya aktarmak yerine dört farklı borsaya dağıtmayı tercih ettim zira birisinin batması durumunda tüm paramı kaybetmek yerine en azından paramın bir kısmını kaybetmeyi yeğlerim.
Son olarak yatırım yapacağınız borsanın kurallarına ve altyapısına bakabilir, alınan süreçlere ve buyruk durumlarına yönelik kullanıcı yorumlarını inceleyebilirsiniz. Örneğin X borsasında stopların birçok vakit çalışmadığına ve bazen de fiyatın öteki borsalarda görülmeyen bir hareketle stop edip yükselebildiğine/düşebildiğine dair bir yorum okumuştum (Borsa ismini tüzel durumlardan ötürü vermem uygun değil). Tekrar emsal biçimde kimi borsalarda satım buyruklarını belirli bir yere kadar koyabiliyorsunuz. Örneğin Y borsasında 4x yapmayı beklediğim bir parite için buyruk koyabiliyorken Z borsası en fazla 2x üst buyruk verebilmemizi mümkün kılıyor. Bu cins sistemsel özellikler de benim borsa tercihlerimi etkilemekte ve borsaya duyduğum itimadı sorgulamama yol açmakta.