Kripto fenomenlerine neden güveniliyor? Sosyal psikolojik bağlamda inceleme- Bölüm III
Diğerlerinin ne söyledikleri ne düşündükleri ve neyi yaptıkları bizlerin de tavır ve davranışlarını etkilemektedir. Toplumdaki bireyler tarafından algılanan ve rastgele bir tesir olmadan dahi bireylerin davranışlarını yönlendiren kurallar ve standartlar bütününe toplumsal norm denir. Robert Cialdini ve arkadaşları tarafından buyruksal ve tanımlayıcı olmak üzere ikiye ayrılmıştır. Buyruksal toplumsal normlar toplumdaki şahıslar tarafından onaylanan yahut onaylanmayan davranışlara dair algıya işaret ederken, tanımlayıcı toplumsal normlar toplumdaki şahıslar tarafından gerçekleştirilen tipik davranışlara dair algıyı niteler. Yani buyruksal toplumsal normlar bize hangi davranışın yapılması gerektiğini söylerken (yere çöp atılmamalıdır), tanımlayıcı toplumsal normlar oburlarının ne yaptığını söylemektedir (yerde çok fazla çöp olduğunu görüyorsunuz).
Sosyal normların gücü bireylerin kişilik özelliklerinden (bazı şahıslar normlara uymaya daha yatkın), referans kümelerinden, toplumsal etraflarından, içerisinde bulundukları kümenin büyüklüğünden, normun belirginliğinden, durumun ve kümenin kişi için değerinden etkilenmektedir. İlgili norm kişi tarafından ne kadar çok içselleştirilirse davranışı etkileme ihtimali de o kadar artmaktadır.
Tek başımıza kandırılmaktansa herkesle birlikte kanmak
Kripto paralar ve fenomenler bağlamında düşünüldüğünde dala yeni gelen bir kişi herkesin takip ettiği şahısların bu alanın uzmanları olduğunu düşünmektedir. “Herkes takip ediyorsa/dediğini alıyorsa bir mantığı vardır yoksa çoktan takipten çıkmaları gerekirdi” fikrinden hareketle bireyler çok kısa müddette, tahminen de tek bir tweet okuyarak bilgiye (hangi coin’i alması gerektiği) çok kısa müddette ulaşabilmektedir. Yani bizler kendi davranışlarımıza başkalarının davranışlarını temel almaktayız. Tek başımıza kandırılmaktansa herkesle bir arada kandırılmayı tercih etmekteyiz. Ayrıyeten evrimsel açıdan bakıldığında kümeden farklı bir tarafta ilerlemek (Herkesin aldığı bir coin’i almamak) bilişsel açıdan epey zorlayıcıdır zira yanlış yapmanın maliyeti epeyce fazladır. Başkaları kazanırken siz kaybedebilir ya da yerinizde sayabilirsiniz. Onlarla birlikte almadığınız için pişman olabilir, daha riskli kararlar almaya başlayabilirsiniz.
Sosyal normlardan kaçabilir miyiz?
Sosyal normların var olan tesirinden kaçınabilmek için kendinizi dışarıya büsbütün kapatmalı, hiç kimseyle irtibat kurmamalı, hiçbir toplumsal medya platformunu kullanmamalı ve hiçbir haber sitesini takip etmemelisiniz. Verilen uç örneklerden de anlaşılabileceği üzere toplumsal normların tesirinden kaçınabilmek çok gerçekçi görünmemektedir. Üzerine düşünülmesi gereken kıymetli nokta hangi normların bizi etkileyeceğine müsaade vereceğimizdir. Şayet bir bahiste hiçbir bilgi birikiminiz yoksa bu kademede her bilgi size yanlışsız üzere gelebilir, münasebetiyle dışarıdan gelen her şey sizi etkilemeye açıktır. Öte yandan kendinizi geliştirip finans, psikoloji, kitle davranışı, davranışsal iktisat, medya okuryazarlığı üzere bahislerde okumalar yapar, bilgi birikiminizi artırırsanız neyin gerçek neyin yanlış olabileceğini az çok kavramaya başlarsınız.
Kripto piyasasının medyayla yakından bağlantısı
Özellikle medya okuryazarlığı hayli kıymetlidir zira gerek toplumsal mecralarda gerekse internet üzerinde çok fazla yanlış bilgi ve haber dolaşmaktadır. Örneğin kripto kesiminde çok fazla “FUD” yayılır. FUD (Fear-Korku, Uncertainty-Belirsizlik, Doubt-Şüphe) kimi vakit piyasaları manipüle etmek gayesiyle kimi vakitse insanları kandırmak gayesiyle sunulan olumlu yahut olumsuz haberlere denmektedir. Örneğin 2014 yılında Mt. Gox borsasının büyük bir güvenlik ihlali yüzünden sahip oldukları (gerek kendilerinin gerek kullanıcıların) Bitcoin’leri çaldırması, 2020 boğasında Elon Musk’ın kripto paralar hakkında attığı tweetler, 2024 yılında Bitcoin ETF’lerinin onaylandığı haberi üzere birçok şey sayılabilir. Bu haberlere inanmasak bile herkes üzere bizlerin de yatırım kararlarını etkilemektedir. Bundan ötürü FUD haberlerin yayıldığı devirlerde piyasalar çok fiyat dalgalanmaları görülür, süreç hacimleri azalır, yatırımcıların piyasalara olan inancı azalabilir. Kimse belirsizliğin çok fazla olduğu, kandırılıp durduğu ya da daima para kaybedebileceği bir ortamda riskli aksiyonlara girişmek istemez. Öte yandan medya okuryazarlığınızı ve finansal bilgi birikiminizi artırarak hangi haberle nasıl bir süreç almak gerektiğini de öğrenebilirsiniz. News Trading olarak geçen bu yolla ani fiyat değişimlerinden kâr elde edebilirsiniz.
‘FOMO’ pompalayan fenomenler
Özetle içerisinde bulunduğumuz ortamda yaygın olarak görülen yorumlar bizlere inandırıcı gelmese dahi bilişsel hassasiyetimizi etkileyerek yatırım kararlarımıza sirayet edebilir, FOMO’ya (kaçırma korkusu) kapılmamıza yol açabilir. Örneğin arkadaşınızın size bir coin önerdiğini ve gelecek ay yapılacak açıklamayla birlikte 10x artacağını söylediğini düşünün. Bu noktada nasıl hareket edersiniz? Birçok kişi en makûs ihtimalle olağan şartlarda bir coin’e yatırım yapacağı paranın yarısını ya da bir kısmını atmayı tercih edecektir zira ilgili olayın gerçekleşme ihtimali aklımızın bir köşesinde yerini korumaktadır. Bu durumu bir sonraki yazımızda evrimsel psikolojiden bir kuramla açıklayalım.