Fili bütün olarak değil parçalara ayırarak yemek
Önceki yazılarda alışkanlık oluşturmanın başarılı bir trade hayatı için neden kıymetli olduğundan ve nasıl kazanılabileceğinden bahsetmiştik. Serimizin üçüncü yazısıyla devam ediyoruz.
Öncelikle gelen yorumlardan hareketle gaye belirlemeye ve mükemmeliyetçiliğe yönelik birkaç fikrimi paylaşmak isterim. Bir evvelki yazımızda kendinize “Her gün iki saat grafiklere çalışacağım” üzere bir gaye belirleyebileceğinizden bahsetmiştim. Kimisi bunu epey kısa bulurken kimisi ise uzun bulduğunu tabir etmiştir. Belirlediğiniz amaçların şahsî olması ve her kişinin hayatındaki öbür öncelikleri de göz önünde bulundurarak kendi suratında ilerlemesi gerektiğini vurgulamak isterim. Herkesin öğrenme suratı farklı olabileceği üzere öğrenme usulü de farklılaşmaktadır. Kimisi izleyerek ve görselleştirerek daha süratli öğrenebilirken kimisi deneyimleyerek daha süratli öğrenebilmektedir. Birisinin altı ayda öğrenebildiği bir yapıyı bir oburu bir yılda öğrenebilmektedir. Ayrıyeten sonucu bir anda yakalayamayacağınızı da fark etmek zorundasınız. Kendinize sonuç odaklı bir gaye koymaktansa kesimlere ayırarak ilerlemek çok daha mantıklı bir seçenektir zira hem gerçekleştirmesi daha kolaydır (böylece başarmış hissederek sürdürme olasılığınız da artar) hem de sürekliliği yakalamanızı sağlar. Başınızda somutlaştırması ismine bir fili nasıl yiyebileceğinizi düşünebilirsiniz. Bütün olarak fili nasıl yiyeceğinizi düşünüp durmak yerine modüllere ayırarak yemek sonuca daha süratli ulaşmanızı sağlayacaktır.
Hedefe giden yolda alışkanlıkların kıymeti
Tüm bunlardan bağımsız olarak alışkanlık oluşturmaya dair asıl gayemizin bir anda sonuca ulaşmak olmadığını, süreci inşa etmek olduğunu tekrar vurgulamak isterim. Amaçlar taraf belirlemesi açısından hayli faydalıdır lakin ilerlemeyi belirleyen şey kendinize kuracağınız sistemler olacaktır. Herkesin amacının piyasaları kavramak olduğunu düşündüğümüzde kazanan ve kaybedenleri birbirinden ayıran şeyin amaçlar olmadığını, maksatlarına ulaşmak için kullandıkları yol olduğunu fark etmelisiniz. Ayrıyeten bir gayeye ulaşmak sadece anlık bir değişiklik yaratır. Bu meseleleri sadece sonuç seviyesinde çözmeye misal. Öte yandan kendinize alışkanlıklardan oluşan bir sistem yaratmak kişiliğinizin evrilmesini sağlar.
Unutmayalım ki her maksadın gerisinde üstü örtülü bir varsayım vardır. Birçok kişi maksadına ulaştığında memnun olacağını düşünür. Lakin aslında olan memnunluğu daima bir sonraki ana erteliyor olmamızdır. Memnunluk, gelecekteki bizin keyif süreceği ve daima ulaşmaya çalıştığımız lakin ulaşamadığımız havuca benzeri. Sonuçtan çok sürece aşina olmayı ve sürecin kendisini memnunluk sebebi hâline getirmeyi öğrenmek çok daha tatmin edici olacaktır.
Kendinize bir sistem kurmanın ve sürecin kendisini sevmeyi öğrenmenin neden değerli olduğunu üstteki görsele bakarak anlayabilirsiniz. Daima tekrar yapmanın bir müddet sonra rutine bağladığından sıkıcı hâle geldiğinden bahsetmiştik. Şayet daima dışsal bir kaynak (motivasyon) arayışında olursanız bir üst bir aşağı gidip gelmeniz çok muhtemeldir zira sahip olduğunuz motivasyon bir mühlet sizi üst götürdükten sonra sönmeye başlayacaktır. Bu örüntüyü birkaç sefer tekrar edebilirsiniz lakin bu durum vakitle canınızı daha çok sıkmaya ve sizi pes etmeye sürükleyecektir. Piyasa okuması yapmaya yeni başlayan birçok kişinin birkaç eğitim aldıktan ve bir müddet çalıştıktan sonra bırakmasının sebeplerinden birisinin bu olduğunu düşünüyorum.
Öte yandan kendinize alışkanlıklardan oluşan bir sistem kurduğunuzda ilerlemeniz rutine bağlayacaktır. Hayatın rutine bağlaması bireyler tarafından makus yahut sıkıcı olarak algılanır lakin aslında en temel gereksinimlerimizden birisi olan güvenlik hissini beslemekte, etrafımıza dair belirsizlikleri azaltmaktadır zira beyin, her vakit yaptığı şeyi yapmaktadır. Öğrenmesi gereken yeni bir şey yahut yeni bir tehlike olmadığı için görece daha az gerilim ve baskı hissetmektedir. Pekala alışkanlıklardan oluşan bir sistemi nasıl kurabilirsiniz? Bu kısmı kendi sürecimden örnekler vererek anlatacağım.
“Kendi dünyanızın yalnızca tüketicisi değil, dizayncısı da olun”
Öncelikle halihazırdaki alışkanlıklarınızın farkına varmalısınız. Carl Gustav Jung “Siz bilinçsiz olanı şuurlu hâle getirene kadar, o sizin hayatınızı yönlendirmeye devam eder ve siz buna baht dersiniz” demiş. Bir davranış ne kadar otomatikleşirse onu şuurlu olarak düşünme ve fark etme olasılığınız o kadar azalır. Tekrarlanan hareketler otomatik hâle geldiğinde bir müddet sonra yaptığımız şeylerin yanlışsız olup olmadığını sorgulamayız ve fark etmeden yanılgı yapmaya, değerli noktaları atlamaya başlarız. Kendi alışkanlıklarınızı sorgularken sadece kendinize değil, etrafınıza de bakabilirsiniz. Yakınlığın ve toplumsal normların davranışlarımız üzerinde çok güçlü bir tesiri bulunmaktadır. Birden fazla vakit farkında olmadan etrafımızdaki şahısların özelliklerini, marifetlerini ve davranış pratiklerini benimsemeye başlarız. Bilhassa üç toplumsal kümenin alışkanlıklarını taklit etmeye daha çok meyilliyizdir: Bize yakın olan şahıslar (aile ve arkadaşlar), çoğunluğu oluşturan şahıslar (toplum) ve güçlü olan bireyler (statü ve itibar sahipleri). İlgili örüntüler etrafımızda sıklıklar görüldüğü için de “normal” olarak algılanmaya başlanır. Bunun evrimsel açıdan adaptif bir tarafı da bulunmaktadır. Birçok vakit tek başımıza haklı olmaktansa kümeyle birlikte yanılmayı yeğleriz. Yatırım yapmaya ve trade atmaya yönelik alışkanlıklarınızda kendinizi ve etrafınızı sorgulamak birinci temel adımımızdı. Davranış değişikliği süreci hep farkındalıkla başlar.
Sırada sürecin kendisini oluşturmak var. Dikkatli bakacak olursanız birçok insan davranışının sıralı alışkanlıklardan oluştuğunu fark edebilirsiniz. Yapacağınız bir şeye, ekseriyetle yapmayı şimdi bitirdiğiniz şeye dayanarak karar verirsiniz. Örneğin tuvalete gitmek ellerinizi yıkamaya ve kurulamaya yol açar. Havlunuz kirlenir, çamaşır makinesine atarsınız ve makineye deterjan atıp çalıştırır, akabinde kuruması için asarsınız. Hasebiyle birden fazla davranışın tek başına gerçekleşmediğini ve bu döngüye uyduğunu, her hareketin bir sonraki davranışı tetikleyen bir işarete dönüştüğünü söyleyebiliriz. Bu döngüyü kendi alışkanlık sistemimize nasıl entegre edebiliriz?
Motivasyon ritüeli nedir?
Ben sürece motivasyon ritüelleriyle başlamanın çok yararlı olduğunu düşünüyorum. Motivasyon ritüeli, bir işe başlamadan evvel sizi motive eden ve gücünüzü artıran aksiyonlar olarak tanımlanabilir. Örneğin ben işe başlamadan evvel her gün birinci evvel kahvemi yapıyor, sonrasında odamın camlarını açıyor ve pak hava eşliğinde yaklaşık 20 dakika komik görüntüler izliyorum.
Sonrasında ise evvelce belirlediğiniz hareketleri gerçekleştirmelisiniz. Bu noktada hareketleri amaçlarınızla örtüşecek halde “Şu davranışı, şu vakitte, şu kadar müddetliğine, şurada gerçekleştireceğim” üzere net bir biçimde planlamalısınız. Plansız bir biçimde hareket etmeniz sürekliliği sağlamanız açısından epeyce zorlayıcı olacaktır zira her seferinde vaktinizin bir ölçüsünü planlamaya ayırmak zorunda kalacaksınız.
Birkaç aksiyonu birbirine bağlamak da epeyce tesirli bir yoldur. James Clear tarafından “Alışkanlık İstifleme – Minik Alışkanlıklar Tarifi” olarak isimlendirilen bu metoda nazaran “X alışkanlığından sonra Y alışkanlığını sürdüreceğim” biçiminde bir bakış açısı şahısların alışkanlıklarını daha çok sahiplenmesini ve sürekliliği muhafazasını sağlamakta. Örneğin benim birinci zamanlardaki genel rutinim şu haldeydi: Sabah erken saatlerde kalkıp motivasyon ritüelimi gerçekleştirdikten sonra davranışsal iktisat üzerine üç saatlik okuma yapıyordum. Okumalarım bittiğinde ise kahvaltımı yapıp onun akabinde da haberleri okuyup dört saat boyunca grafiklere çalışıyordum.
Çalışan bireyler için bu şekil bir rutin oluşturmanın güç olduğunun farkındayım ama şayet yatırımcı yahut trader olmak istiyorsanız çalışma saatlerinizden sonra kendinize vakit yaratarak üstteki mühletleri kıstığınız bir program yaratabilirsiniz. Süreklilik ve tekrar olmadığı sürece başarılı bir yatırımcı yahut trader olmanız ne yazık ki hayli sıkıntı. Örneğin işten meskene geldiğinizde dinlenip, akabinde biraz komik görüntü izleyip kahvenizi içtikten sonra bir saat grafiklere çalışıp bir saat kitap okuyabilir, hoş bir duşla günü kapatabilirsiniz.
