Borç veya krediyle yatırım yapmanın yanıltıcı çekiciliği
Yatırım yaptığınız marketin yükseleceğine inanıyorsanız niçin elinizdeki parayla yetinesiniz? Arkadaşlarınızdan yahut akrabalarınızdan borç alabilir, bankalardan kredi çekebilir ve daha büyük paralarla daha çok kazanabilir, aldığınız borçları süratlice kapatabilirsiniz. Pekala, tüm bu süreçler nitekim bu türlü mi işlemekte?
İlk yazımdan beri sıklıkla vurguladığım şeylerden birisi hakikaten yatırımcı olup olmadığınızı sorgulamanız gerektiğiydi. Bana nazaran bilhassa kripto piyasalarında birçok kişi yatırım yaptığını düşünerek aslında kumar oynamakta, oburlarının kelamlarına nazaran hareket etmekte ve battıktan sonra diğerlerini suçlama eğilimine kapılmaktadır. Bugünkü yazımda insanların neden borç ve kredi ile yatırım yaptığını, bunun neden saçma olduğunu ve hangi mevzularda dikkat edilmesi gerektiğini tartışacağım.
Borçla girenin risk eşiği daha da yükseliyor
Öncelikle her birimiz farklı kişiliklere sahibiz. Kimisi hayli garantici bir profil çizerken kimisi daha istikrarlı bir yatırımcı olmayı tercih etmekte kimisi ise “Ya daima ya hiç” mantalitesiyle ilerleyip risk eşiğini hayli yükseltmektedir. Kripto piyasalarında yatırım yapan şahıslara baktığımızda birden fazla kişinin üçüncü kümeden olduğunu söylesek yanılmış olmayız (Her döngüde en az yüzde 90’lık bölümün içeride kaldığını yahut ziyanla çıktığını düşünürsek). Bu şahıslarda sıklıkla görülen davranışlardan birisi de borç alarak yahut kredi çekerek “yatırım” yapmaya çalışmaktır. Etraflarındaki bireylere, kripto fenomenlerine yahut epey kısa bir müddette oluşturdukları kendi bilgi birikimlerine güvenerek marketin yükseleceğine, muazzam karlar sağlayacağına ve ne kadar çok bütçe ayırabilirlerse o kadar çok para kazanabileceklerine inanmaktadırlar. Münasebetiyle marketin yükseleceğine inanan bir kişi aldığı kredi yahut borcu kısa müddette kapatabileceğine, bunun kumar olmadığına ve şuurlu bir formda karar aldığına inanmaktadır. Bu durumun yarattığı bir öbür sorun ise bireylerin verdikleri karara daha sıkı bir biçimde bağlanması ve risk eşiklerini daha da yükseltmesidir. Marketin yükseleceğini düşünüp daha fazla risk alarak daha fazla para yatıran bir kişi yaptığı şeyin mantıksız olduğuna inanmak istemeyeceğinden bilişsel yanlılıklara da daha fazla kapılma eğiliminde olacaktır.
Bilinçsizce alınan borçların getireceği zararlar
Oysaki hiçbir vakit hiç kimse marketin hangi tarafa gideceğini bilemez. Yaptığımız şey sadece makul senaryolardan hareketle belli yatırım stratejileri oluşturmak ve dinamik bir biçimde planlarımızda değişiklikler yapmak, risk ve portföyümüzü olabildiğince düzgün bir formda muhafazaya çalışmaktır. Buradan hareketle aldığınız borç yahut krediyi süratli bir halde kapatabileceğinizi düşünmek yanılgıdan öteye gidememektedir. 2x yaptığınız bir senaryoda aldığınız eserlerin yarısını satarak sıfır maliyetle yatırım yapabileceğinize inanıyor olabilirsiniz (ve bu bazen sahiden de olabilir) ancak bilinçsiz bir halde alınan borç yahut kredinin de bakiyenizle birlikte ziyana uğrayabileceği senaryoları da düşünmeniz gerekmektedir.
Zarar yalnızca maddiyattan ibaret değil
Borç yahut kredi ile “yatırım” yapmanın bir öteki sorunu da bireylerin kendilerinin olmayan parayı geri yerine koyabilmek ismine duygusal ve telâşlı kararlar alabilmesidir. Marketin çok ufak bir yükseliş emaresi gösterdiği durumda bireyler FOMO’ya kapılarak trene atlamakta, alımlar yapmakta ve fiyatın hedefledikleri bölgeye gelmesini beklemektedir. Bu noktada bireyler kar etseler dahi 2x yapana kadar (Borç aldıkları parayı ödeyebilecek düzeye gelene kadar) süreçlerini sonlandırmamakta, marketin hareketleriyle savrulup durmaktadır. Burada kişinin kazandığı ve şimdi para kaybetmediği senaryodan bahsetmekteyiz. Ziyan ettiği senaryoda ise değişik sistemler devreye girmektedir. Kişi var olan ziyanlarını telafi edebilmek için daha fazla borç yahut kredi alarak süreç almaya devam edebilmekte, vadeli süreçler alarak parasını süratli bir formda (çok daha riskli bir yoldan) kurtarmaya çalışabilmekte ve hem kaybettiği hem de yeni aldığı borcu kapatmak için uğraşmaktadır. Bahsettiğim senaryoları şüphesiz siz ya da bir tanıdığınız yaşamıştır. Haberlerde yahut toplumsal medyada bu şekil örnekleri sıklıkla görmekteyiz. Yaşanan bu durumlar hem kişiyi hem yakın etrafını maddi boyutun yanı sıra duygusal, ruhsal yahut fizikî açılardan olumsuz etkilemekte, kişinin var olan bağlantılarının bozulmasına ve hayat kalitesinin düşmesine yol açmaktadır.
Zararı minimalize etmek
Yatırım yapmak, gereksinim duymadığınız ve riske edebileceğiniz mevcut birikimlerinizi makul bir getiri sağlaması hedefiyle farklı finansal araçlara (altın, döviz, pay senedi, gayrimenkul, kripto vs.) yönlendirme sürecidir. Her bir finansal aracın kendine has risk ve getiri potansiyelleri bulunduğu üzere içerisinde bulunan devirler de (ekonomik kriz, savaş, yüksek enflasyon, düşük faiz periyotları gibi) var olan riskleri etkilemektedir. Yaptığınız her yatırımın iki mutlak sonucu vardır: Ya daha çok para kazanırsınız ya da daha çok para kaybedersiniz. Münasebetiyle günlük hayatınızı sürdürebilmek için muhtaçlık duyacağınız ya da kaybetmeniz durumunda finansal durumunuzu, ferdî düzgün oluşunuzu yahut psikolojinizi etkilemeyecek ölçülerle yatırım yapmanız hayli kıymetlidir. Elbette kaybedilen her para bireyleri olumsuz etkilemektedir lakin muhakkak bir eşikten sonrası şahıslar için çok daha büyük kahırlara yol açabilmektedir.
Aldığınız borç ölçüsü gündelik hayatınızı etkiliyor mu?
Tüm bunlardan hareketle hiçbir vakit borç yahut kredi ile yatırım yapmamanız gerektiğini sav etmiyorum. Elbette faizin düşük olduğu ve marketin çok volatil olmadığı periyotlarda görece az riskli yatırım araçlarını kredi çekerek yahut borç alarak değerlendirebilirsiniz ancak ilgili devirleri değerlendirebilme marifeti finansal okuryazarlıkla birlikte gelmektedir. Kendinizi eğittiğiniz, marketi ve makroekonomik kültürü gözlemlediğiniz, şuurlu bir halde yatırım yaptığınız sürece kredi çekebilir, borç alabilirsiniz. Bana nazaran bu evrede dahi borç aldığınız ölçünün gündelik ömrünüzü, kişisel uygun oluşunuzu yahut var olan alakalarınızı etkilemeyecek ölçülerde olması çok daha yanlışsız bir yaklaşım olacaktır. Kâr edebileceğinizi düşündüğünüz kadar ziyan edebileceğinizi ve elinizdeki eserleri borcunuzu ödemek için ziyanına satabileceğinizi (eğer farklı bir kaynak yaratamıyorsanız) kendinize ebediyen hatırlatmalı ve buna nazaran karar vermelisiniz.