Borsada tek başına (III): Her kriz yeni zenginler yaratır
Peter Lynch’in yazdığı Borsada Tek Başına kitabının üçüncü kısmıyla devam ediyoruz.
“Hep düşündüğümüz gelecek, asla geçmişin birebiri olamaz lakin biz tekrar de kendimizce hazırlık yaparız. Bütün bunlar bana Mayalıların cihan hakkındaki fikirlerini hatırlatıyor. Maya mitolojisine nazaran cihan dört defa parçalanıp yok olmuştur. Mayalılar her seferinde çektikleri acılardan ders alarak bundan sonra daha hazırlıklı olacaklarına yemin ederler, meğer hazırlıkları daima bir evvelki felakete nazaran yapılmıştır, evvel sel olur, selden kurtulanlar ormanlardaki zirvelere taşınarak köylerinin etrafına yüksek setler çeker, konutlarını ağaçların üzerine yaparlar. Lakin bütün bu uğraşları boşunadır zira ikinci felaket dünyayı ateşe verir. Yangından sonra hayatta kalanlar ağaçlardan inerek kendilerine taştan yeni meskenler yaparlar ancak köy yerdeki geniş̧ bir çatlağın üzerine konseyidir. Çok geçmeden dünya bu kere de bir sarsıntıya uğrar. Mayaların başına gelen dördüncü felaketi hatırlamıyorum, bu tahminen de bir ekonomik sakinlikti, lakin ne olursa olsun Mayalar buna da hazırlıksız yakalanırlar. O sırada sarsıntıdan ziyan görmeyecek meskenler yapmakla meşguldürler.”
Kriz ortamında fırsatları yakalayabilmek
Bu öyküden de anlaşılabileceği üzere yaptığımız şey geçmişten yola çıkarak gelecek hakkında senaryolar hazırlayarak kendimizce tedbir almak ama aldığımız tedbirler geçmişin birebir tekrarlanacağı ön kabulüne dayanmakta. Tüm bunlardan ötürü aslında yapılması gereken şey genel olarak eğilimlerimizi değiştirmek. Yani psikolojimizi sağlamlaştırarak, kendimize yeni mental çerçeveler oluşturarak kriz anlarında ne yapabileceğimiz üzerine farklı senaryolara hazırlanmamız gerekmekte. Beşerler ekseriyetle her makûs olaydan sonra dünyanın sonunun geldiğine inanırlar ama insanlık tarihi boyunca yeni etraf şartlarına uyumlanmanın hep devam ettiği görülmüştür. Yani insan özünde her duruma adapte olabilen bir canlıdır ve münasebetiyle biz de bu özelliğimizi kendi lehimize kullanabiliriz. “Her kriz yeni zenginler yaratır” kelamı de bu duruma delil niteliğindedir. Şayet kriz ortamlarındaki fırsatları görebilecek formda kendinizi yetiştirebilirseniz bu noktada herkesin korktuğu noktada alım yapabilmeniz epeyce mümkündür. Bitcoin 15 bin dolarlara düştüğünde bir küme bölümün büsbütün öldüğünü ve dolandırıcılıktan öte olmadığını düşünürken, bir öteki küme ise o düzeylerden alım yaparak (alım yapan bir kitle olmalı ki fiyat yükselebilsin) bakiyelerini katlamaya ve büyütmeye devam etti. Kendinizi farklı alanlarda eğitmeniz sadece “bakmamanızı”, birebir vakitte bakmanın ötesine geçerek “görebilmenizi” sağlayacaktır.
Risk dengelemesi yapmak
“Gerçekçi olmayan beklentiler şahısları borsadan soğutabilir. Hayal kırıklığına uğrayarak elinizdeki yatırımları yanlış bir anda havaya atabilirsiniz. Ya da daha berbatı, hiç gerçekleşmeyecek birtakım karları bekleyerek payları elinizde gereğinden fazla müddet tutabilir ve ziyan edebilirsiniz.” Kimi periyotlarda yüzde 25 kâr ederken kimisinde yüzde 10 ziyan edebilirsiniz, kazanmak ve kaybetmek borsanın tabiatında var. Yapılması gereken şey sistematik, dengeli ve istikrarlı bir biçimde oyunu oynamaya devam etmektir. Portföy idaresi esnasında riski yanlışsız bir biçimde değerlendirip farklı hisse/coin tiplerine yönelmek en rasyonel yol olarak karşımıza çıkmaktadır. İşin püf noktası şuurlu davranmaktır. Riskli ve münasebetiyle kar oranı da yüksek olan yatırımları risksiz ve çıkar oranı görece daha düşük olan yatırımlarla dengelemek gerekir. Lynch ayrıyeten genç yatırımcıların yaşlılara kıyasla daha şanslı olduğunu zira farklı prosedürler deneyip yanılgı yaparak gerçek hisseleri/coinleri bulabilmeleri için önlerinde daha uzun vakitlerin bulunduğunu belirtmektedir. Tahminen çabucak güçlü olamayabilirsiniz fakat bakış açınızı daha geniş tutarak elde ettiğiniz tecrübeleri sahiden cebinize atabilirseniz kendinizi gelecekte daha hakikat bir formda konumlandırabilirsiniz.
Portföy çeşitlendirmenin kıymeti
Son olarak Peter Lynch kitabında portföy çeşitlendirmenin ehemmiyetini tekraren sefer vurgulamış. Ona nazaran tek bir esere tüm paranızı yatırmaktansa birden fazla esere bunu bölmek çok daha mantıklı bir seçenek zira eserlerden birisi bile çok yüksek kâr yapsa genel portföy performansını epey olumlu etkileyecektir. Pekala portföyünüzü nasıl çeşitlendirmelisiniz? Öncelikle risk oranı artıkça ödül oranı da artmaktadır. Hasebiyle bir portföy oluşturulurken risk seviyelerine nazaran farklı kategoriler belirlenebilir. Düşük, orta, yüksek ve çok yüksek riskli yatırım araçları seçilebilir. Paritelerden kimileri sizi ziyana uğratsa dahi yüksek ya da çok yüksek riskli yatırımlarınızdan bir-ikisi bile yükselse kâr seviyeniz çok yüksek olacağından yaptığınız ziyanı ziyadesiyle çıkarabilirsiniz. İkinci olarak denetim edebileceğiniz kadar hisse/coin almalısınız. Şayet piyasalarla daima olarak ilgileniyorsanız ve fiyat hareketlerini takip edebiliyorsanız, market hareketlerine süratli tepkiler verebiliyorsanız bu noktada elinizdeki eser sayısı biraz daha fazla olabilir. Üçüncü olarak portföy çeşitlendirme birebir vakitte etkin denetimi de içermektedir. Örneğin bir eserden çok yüksek kâr elde ettiğinizde satış yaparak çıkarınızın bir noktasını potansiyeli olduğunu düşündüğünüz farklı bir esere ya da ziyanda olan bir esere aktarabilirsiniz.
