Kriptoda paranızı 20x’e katlamak yeterli mi?
Kripto para piyasaları denilince akla birinci gelen şeylerden birisi şahısların muazzam yararlara ulaşarak çok güçlü bireyler haline gelmesi olabilir. Regülasyonların olmaması, altcoin’lerin düşük piyasa bedeline sahip olması, yatırımcı çekmek hedefiyle yapılan manipülasyonlar üzere birçok nedenden ötürü markette çok yükselen kripto paraları görmek her birimizin risk iştahını epeyce artırmakta. Şahsen ben de yakın bir arkadaşımın Dent’ten (DENT) 100x yapmasıyla bu piyasayla tanışmıştım. O vakitten beri de piyasaları takip etmekteyim. Bugünkü yazımda yüksek katsayıya sahip x’ler yapılabilen bu piyasanın insanın parayla ve yararla alakasını nasıl bozduğundan bahsedeceğim.
Öncelikle kripto para dalını en çok takip eden ülkelere baktığımızda Türkiye, Nijerya, Tayland, Vietnam üzere ekonomik açıdan zorluklar yaşayan, enflasyon açısından sıkıntılı ülkelerin olduğu görülmektedir. Ülkelerin gelişmişlik seviyesi, iktisadın var olan durumu üzere birçok parametre şahısların yatırım kararlarını, harcama alışkanlıklarını, kumar yahut bahis üzere pratiklere yönelmesini etkilemesi açısından hayli kritik rol oynamaktadır. Örneğin ABD üzere ülkelerde verilen faiz kararlarının bireylerin yatırım tercihlerini etkilediğini görebilmekteyiz. Bizimki üzere ülkelerde ise faiz kararı üzere gündemler küçük ve orta yatırımcının kararlarını ne yazık ki çok fazla etkileyememekte zira hem inançsız bir ortam mevcut hem de şahıslar finansal okuryazarlık manasında kâfi donanıma sahip değil. Olağan kaideler altında gerçek bir yatırımcının portföyünü risk eşiğine ve bakiyesine nazaran farklı yatırım araçlarına bölmesi gerekmektedir ancak “X” payından yahut altın yatırımından alınacak yüzde 40 ila 50’lik bir kârlılık, bireylere tatmin edici gelmemektedir. Bunda hem süreç alınan bakiyelerin çok düşük olması hem de bireylerin muazzam beklentilere sahip olması yatmaktadır.
Asıl kıssa 50x ya da 100x yapmaktan sonra başlıyor
Öte yandan kripto para kesimine baktığımızda neredeyse herkes etrafındaki birisinin X coin’inden 50x-100x yaptığını duymuştur. Bir tanıdığınız yapmadıysa bile tanıdığınızın tanıdığı yapmıştır… Bu stil öyküler ise şahısları kripto paralara yatırım yapmaya ve yüksek riskli ataklar almaya itmektedir. Şahıslar, “O bile yapabildiyse ben de yaparım” algısıyla büyüklük sanrısına kapılmakta ve risk iştahlarını daha da artırmaktadır. Bu kesimde nitekim de yüksek katsayılı x’ler yapmak mümkündür ve bir gün umarım sizler de bu türlü bir şeyle karşılaşırsınız ancak gerek 50x-100x yapmadan evvel gerekse yaptıktan sonra dikkat etmeniz gereken kimi noktalar bulunmaktadır.
Öncelikle birçok kişi ismini yahut ne işe yaradığını bilmediği coin’lere çok yüksek çıkarlara ulaşmak hedefiyle parasının tamamını atmak üzere bir kusura düşmektedir. Şayet temellendirmeniz sırf birisinden bunu duymanızsa yatırım kararlarınızı tekrardan gözden geçirmelisiniz. Yaptığınız şey spekülasyondan ve kumar oynamaktan öteye gitmemektedir.
Kademeli bir biçimde kâr almak
İkinci olarak 50x yapmayı istemek bizimki üzere ekonomilerde hayli anlaşılabilir ama şayet siz çok yüksek yararlara ulaştığınız halde hiç kâr almadan ilerliyorsanız muhtemelen boğanın sonunda tüm paranızı kaybedeceksiniz. Örneğin 2024’ün mart ayında muazzam karlara ulaşan birçok kişi eylül ayında başladığı noktaya geri dönmüştü, hatta kasım ayında Trump’la gelen yükseliş dalgasında tekrar kâr edip aralık ayına girildiğinde, başlangıçta giriş yaptıkları yerin dahi altına düşmüşlerdi. Ferdî bir tecrübe olarak Lithium (LITH) isimli coin’den 100x’e ulaşmayı beklediğim için 15x’e ulaştığı hâlde hiçbir kâr almamıştım. Ama sonrasında ilgili parite yüzde 90’dan fazla düşüş yaptı. Neyse ki ben tekrar de 2x kâr ile satış yapabildim ama yararım beni hiçbir vakit memnun etmedi zira 7,5x daha fazla kazanabilirdim. Bu yazıyı yazmaya bu tecrübesi ferdî olarak yaşadıktan sonra karar verdim, çıkardığım birtakım dersleri sizlerle paylaşmak isterim.
Kendime çıkardığım birinci ders kademeli bir formda kâr almam gerektiği oldu. “Realize etmediğin her kâr markete aittir” ideolojisini kendime düstur edinmem gerektiğini anladım ve yaptığım spot alımlardan çabucak sonra kademeli bir biçimde satış emirlerimi de koymaya başladım. Örneğin en temel stratejilerinizden birisi 2x yapan bir paritede yüzde 50’lik bir satış yapıp sadece maliyetle o pozu taşımak olabilir. Dileyen manuel olarak da satış yapabilir lakin bana nazaran yükselen bir pariteyi satmak ya da düşen bir pariteyi almak düşünüldüğü kadar kolay değil, o anda kişinin eli al yahut sat tuşuna gitmemekte.
Bozulan fiyat algısı
İkinci ders ise yüksek katsayıya sahip yükselişler görmenin insanın fiyat algısını bozmasıydı. Bana nazaran marketteki birçok kişi de misal formda bu sorunu yaşamakta. Yüzde 20-30’luk yükselişler dahi epey düzgünken ve şahıslara yetmeliyken birçoğumuz 2x-3x’lik kârları beğenmemekte.
Açgözlülüğü terbiye etmek
Buna paralel olarak çıkardığım üçüncü ders ise bakiyem büyüdükçe ve kârlılık oranım artıkça açgözlülüğümün daha da yükselmesiydi. Rasyonel olarak bakıldığında 15x’lik kar muazzam bir orana denk düşmekte ama neden daha fazlasını kazanmayalım? Bu etapta matematiğin azizliğine de düşmekteyiz. 15x yapan bir paritenin 45x yapabilmesi için 3x daha gerekmektedir ve katsayı olarak bakıldığında kripto dalındaki bir kişi için bu epeyce olağan görünmektedir.
Nakit tutmanın ehemmiyeti
Dördüncü ders nakit para bulunduramamaya yönelikti. Risk ve portföy idaresi açısından bakiyenizin ortalama yüzde 20’sini nakit olarak tutmanız ve muhtemel sert düşüşlerde alım yapmanız için kullanmanız tavsiye edilir. Yüksek katsayılı x beklentisinin bunun önündeki en büyük mahzurlardan birisi olduğunu fark ettim. Örneğin 5 bin dolarlık bir bakiyeniz olduğunu düşünelim. Bu noktada yüzde 20’lik bir kısmın bin dolara denk geldiği görülmektedir. 50x beklentisindeki bir kişi için bin dolarının nakit olarak beklemesi 50 bin dolarlık yarardan kayba bedel olacaktır (Hiç kimse bir sürece girerken kaybedeceğini düşünerek girmemekte, ayrıntılı okuma için optimistlik yanılgısı yazımıza bakabilirsiniz).
Umut kimin ekmeğiydi?
Beşinci ders ise umutla ilgili. Twitter üzerinden severek takip ettiğim bir kişinin “Umut, dehşetten daha güçlü bir duygu” paylaşımını okuduğumda kendi öykümü düşündüm. 15x yaptığında satmamamın en büyük nedeni 5x yaptığında insanların sat artık demesine karşın oradan 3x daha yapmamdı. Tekrar misal halde marketteki birçok kişinin başına geldiği “Ben sattıktan sonra daha da yükseldi” olayı benim de başıma geldi, bu da duyduğum umudu ve açgözlülüğü daha da besledi. Halihazırda 15x yapmış bir parite neden 3x daha yapmasın? Aldığım parite birden yüzde 95 düşmemişti, düşüş basamağındayken daima olarak düşündüğüm şey “Belki buradan döner”di. Halbuki market sizin hislerinizle hareket eden bir yer değil, münasebetiyle yapmanız gereken şey kurallarınıza ve prensiplerinize uygun bir formda süreç almanız olacaktır.
Özetleyecek olursak tahminen bir gün 10x-50x-100x yapabilirsiniz lakin kazandığınız parayı kaybetmeniz de epeyce mümkün. Bu işin tabiatında kazanmak da var kaybetmek de. Hasebiyle risk ve portföy idaresini etkin bir biçimde daima olarak yapmalısınız. “Ben alıp unutacağım” üzere bir bakış açısı finansal piyasalar açısından hiç uygun olmamakla birlikte bireylerin ellerindeki her şeyi kaybetmesine dahi yol açmaktadır. Kademeli bir biçimde alım ve satım yapmayı, köşede biraz da olsa nakit bulundurmayı ve finansal okuryazarlığınızı geliştirerek fırsatları görmeyi öğrenmelisiniz.
